تأثیر معادن و ذخائر زیرزمینی فارس و خراسان در اقتصاد این دو ناحیه در دوره عباسی

یکی از موضوعات مهم در اقتصاد دوره عباسیان در سرزمین های شرقی مسئله معادن و ذخائر زیرزمینی خراسان و فارس و رابطه ی آن با رشد و رونق اقتصاد در این دوره است. خراسان و فارس در دوره عباسیان دارای آب های زیرزمینی، طلا، نقره، مس، آهن، سرب، جیوه، نمک، فیروزه، مومیایی، مروارید و....بود که در سه رکن اقتصاد یعنی زراعت، صنعت و تجارت تأثیر داشت و کارایی، تلفیق و ترکیب بین این سه رکن موجب توسعه اقتصادی می شد. ذخیره زیرزمینی آب خراسان و فارس به صورت چشمه ها، چاه ها و قنات ها بر رونق کشاورزی تأثیرگذار بود. علاوه بر این استفاده از ابزارهایی که از مواد اولیه و خام معادن برای سهولت در کشاورزی تولید شده بود، در افزایش تولید و درآمدزایی برای مردم و حکومت تأثیر داشت. مواد اولیه برای صنعت نساجی از طریق کشاورزی حاصل می شد. علاوه بر این مواد خام معادن در ساخت اسلحه، ظروف خانگی، اشیاء فلزی و... نقش فراوان داشت. معادن و ذخائر زیرزمینی از طریق تأثیر گذاری بر این دو رکن به طور غیر مستقیم بر تجارت نیز موثر بود و بازرگانی را به یکی از مهمترین مشاغل تبدیل کرده بود. علاوه بر این مال التجاره ها وابستگی نزدیک به تولیدات این دو رکن داشت. در واقع معادن و ذخائر زیرزمینی ارتباط این سه رکن اقتصاد را زنجیره وار به هم پیوند می داد. تجارت، عواید و عوارض گمرکی برای دولت ایجاد می کرد. در این پژوهش تلاش شده است تا معادن و ذخائر زیرزمینی خراسان و فارس شناسایی شود و تأثیر آنها بر سه رکن اقتصاد دوره عباسیان به شیوه توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد.